در بحث ملاقات فرزند بعد از طلاق برای خانواده‌های در حال جدایی یا جدا شده، ممکن است سوالات زیادی مطرح شود. مثلاً اینکه تفاوت حق ملاقات با حضانت چیست؟ یا شرایط ملاقات قبل از جدایی با بعد جدایی تفاوتی دارد؟ گاهی هم این سردرگمی در مورد تاریخ، مدت زمان و مکان ملاقات پیش می‌آید. در این مقاله با مراجعه به قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده، با زبانی ساده به پاسخ اینگونه سوالات خواهیم پرداخت.
تفاوت حضانت با حق ملاقات چیست؟
در بحث حضانت، به نگهداری، پرورش و تربیت کودک پرداخته می‌شود. پس از جدایی بر اساس توافق یا حکم قاضی، این مسئولیت به یکی از والدین واگذار می‌شود.
طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی: «برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین (پدر و مادر) او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن حضانت با پدر است.»
شرایط عمومی حضانت برای فرزندان بسته به جنسیت آن‌ها متفاوت است. همچنین سن بلوغی که قاضی بنا بر قانون شرع برای تصمیم‌گیری به آن رجوع می‌کند نیز به دختر یا پسر بودن فرزند بستگی دارد. به صورت ساده می‌توان گفت:
- حضانت فرزندان چه پسر و چه دختر، تا ۷ سالگی با مادر است؛
- حضانت دختر از ۷ سالگی تا ۹ سالگی با پدر است؛
- حضانت پسر از ۷ سالگی تا ۱۵ سالگی با پدر است؛
- دختر از ۹ سالگی و پسر از ۱۵ سالگی می‌تواند برای زندگی با پدر یا مادر خود تصمیم بگیرد.
شرایط سلب حق ملاقات با فرزند بعد از طلاق
نکته قابل توجه این است که برخلاف حق ملاقات فرزند بعد از طلاق، حق حضانت تحت شرایطی مانند موارد زیر می‌تواند سلب شود:
- اعتیاد به الکل، قمار یا مواد مخدر؛
- شهرت به فساد اخلاق و فحشا؛
- ابتلا به بیماری روانی با تشخیص پزشک قانونی؛
- ضرب و جرح خارج از حد متعارف؛
- سوءاستفاده از کودک؛
- و…
اما در مورد ملاقات فرزند بعد از طلاق، باید گفت که طبق قانون، پدر یا مادری که حضانت فرزند خود را بر عهده ندارد، این حق را دارد که کودک خود را ببیند.
طبق ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی: «در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر، والدین فرزند در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از والد که طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات با فرزند خود را دارد».
توجه کنید که در این مسئله بر خلاف حضانت، دادگاه نمی‌تواند حق ملاقات فرزند بعد از طلاق را از کسی سلب کند.
برای اطلاعات بیشتر درباره حضانت این نوشته را بخوانید: حضانت فرزند مطابق قانون با چه کسی است؟
زمان ملاقات با فرزند
در مورد زمان ملاقات فرزند بعد از طلاق، که یکی از مهم‌ترین مسائل در این زمینه است، می‌توان گفت که بهترین حالت توافق طرفین است. از نظر روند قانونی و شرایط روانی، اگر والدین بتوانند بر سر زمان ملاقات با یکدیگر به توافق برسند، به نفع طرفین و فرزندشان است. اما در شرایطی که به هر دلیلی امکان تفاهم وجود نداشته باشد، معین کردن این مسئله بر عهده دادگاه است. در تعیین زمان ملاقات، مهم‌ترین چیزی که در نظر گرفته می‌شود صلاح کودک است. معمولا زمانی که مشخص می‌شود یک یا دو روز در آخر هر هفته است.
مدت ملاقات با فرزند
در مورد مدت ملاقات فرزند بعد از طلاق نیز مانند زمان، والدین در وهله اول به توافق تشویق می‌شوند. اما اگر به دلایلی احتیاج به قضاوت دادگاه در این مورد باشد، پیچیدگی‌های روانی مسئله در نظر گرفته می‌شود.
تعیین وقت ملاقات به عوامل مختلفی بستگی دارد. شرایط پدر، مادر و مصلحت فرزند از مهم‌ترین آن‌ها هستند. اگر زمان مشخص شده کم باشد، احتیاجات روانی کودک در نظر گرفته نشده است. از طرف دیگر اگر این مدت زیاد باشد، وابستگی ایجاد می‌شود. پر واضح است که در نتیجه این وابستگی جدایی دوباره از والد مورد نظر سخت‌تر خواهد شد.
قاضی تلاش می‌کند تا همه این موارد را در نظر بگیرد تا در صورت عدم توافق والدین، مصلحت فرزند تا بیشترین حد ممکن رعایت شود.
مکان ملاقات با فرزند بعد از طلاق
در گذشته ملاقات فرزند با والدی که حضانت او را بر عهده ندارد، در مکان‌هایی مانند محیط کلانتری صورت می‌گرفت. خوشبختانه این رویه مدتی است اصلاح شده است و در صورتی که والدین نتوانند با رایزنی محلی را مشخص کنند، دادگستری موظف است محیطی مناسب برای این کار ایجاد کند.
بر اساس ماده ۶۸ آیین اجرایی قانون حمایت از خانواده: «در اجرای تبصره ماده ۴۱ قانون، رئیس کل دادگستری استان موظف است در هر حوزه قضائی، محل یا محل‌هایی را با فضای متناسب با روحیات اطفال با همکاری و استفاده از امکانات و منابع انسانی سازمان بهزیستی و ادارات تعاون، کار و رفاه اجتماعی و بهداشت و درمان یا سایر مراکز ذیربط با تعداد کافی مددکار اجتماعی (به‌ویژه زنان) و در صورت نیاز، مامور انتظامی، جهت ملاقات والدین با اطفال اختصاص دهد.»
مدارک لازم برای درخواست ملاقات با فرزند بعد از طلاق
مدارک لازم برای درخواست ملاقات فرزند بعد از طلاق به شرح زیر است:
- اصل کارت ملی؛
- اصل شناسنامه؛
- اصل عقدنامه یا طلاق‌نامه.
ممانعت از ملاقات فرزند بعد از طلاق
بر خلاف حضانت، حق ملاقات فرزند بعد از طلاق را نمی‌توان از کسی سلب نمود.
- بر اساس ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده، «هرگاه مسئول حضانت، از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول، به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و درصورت تکرار، به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.»
- همچنین به موجب ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۱، «هرگاه دادگاه، تشخیص دهد توافقات راجع به ملاقات، حضانت، نگهداری و سایر امور مربوط به طفل برخلاف مصلحت اوست ، یا در صورتی که مسئول حضانت، از انجام تکالیف مقرر خودداری کند و یا مانع ملاقات طفل تحت حضانت با اشخاص ذی حق شود، می‌تواند در خصوص اموری از قبیل واگذاری حضانت به دیگری یا تعیین ناظر با پیش‌بینی حدود نظارت وی و با رعایت مصلحت طفل، تصمیم مقتضی اتخاذ کند.»
به علاوه موارد بالا، باید در نظر گرفت که:
- براساس ماده ۴۰ قانون حمایت از خانواده، «هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل، استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذی نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رای نخستین، تا زمان اجرای حکم، بازداشت می‌شود.»
بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت ممانعت از ملاقات فرزند نه تنها امکان‌پذیر نیست، بلکه انجام آن غیرقانونی بوده و فرد خاطی با مجازات روبرو خواهد شد.
- لازم به ذکر است که حق ملاقات در قانون ۱۱۷۴ قانون مدنی تصریح شده است: «در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر، والدین فرزند در یک منزل سکونت نداشته باشند، هر یک از والد که طفل تحت حضانت او نمی‌باشد، حق ملاقات با فرزند خود را دارد.»
والدین حتی اگر فاسد باشند، حق ملاقات فرزند بعد از طلاق را دارند. البته به این معنی نیست که در این مورد مصلح کودک در نظر گرفته نشود. بلکه در شرایطی که ملاقات در فواصل زمانی معمولی برای کودک آسیب‌زا تشخیص داده شود، دادگاه می‌تواند مداخله کند. مثلا حق بازدید را از هفته‌ای یکبار به ماه یا چند ماه یکبار کاهش دهد.
تغییر محل اقامت فرزند بعد از طلاق
به موجب ماده ۴۲ قانون حمایت از خانواده، «صغیر و مجنون را نمی‌توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آنان به او واگذار شده است از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد. مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با درنظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق این امر را اجازه دهد. دادگاه در صورت موافقت با خارج کردن صغیر و مجنون از کشور، بنابر درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تامین مناسبی اخذ می‌کند.»
در نتیجه از آنجایی که تغییر محل اقامت کودک توسط والدی که حضانت دارد، از آنجایی که دیدار طفل و والد دیگر را ممکن است سخت کند، جایز نخواهد بود.
سخن آخر
در این مقاله، سعی کردیم با در نظر گرفتن قانون جدید ملاقات فرزند، به مهم‌ترین سوالات شما درباره ملاقات با فرزند بعد از طلاق بپردازیم. چنانچه به تمام سوالات شما پاسخ داده نشده است، می‌توانید با مشاورین ما در موسسه حقوقی آوات در این مورد مشورت کنید.