نامزدی به دورانی گفته می‌شود که در آن دو طرف برای ازدواج در آینده توافق می‌کنند که از نظر قانونی با عقد نکاح متفاوت است. در واقع نامزدی به زمانی گفته می‌شود که مرد به خواستگاری زن رفته و زن جواب مثبت برای ازدواج داده است. قرارداد نامزدی موجب می‌شود تا دو طرف نسبت به یکدیگر تعهد اخلاقی و مسئولیت داشته باشند و نوعی نسبت خویشاوندی و آثار حقوقی دارد. از آنجایی که در نامزدی عقد نکاح جاری نشده است، طرفین می‌توانند از وصلت امتناع کرده و ازدواج نکنند، اما آیا می‌توان خسارت ناشی از برهم زدن نامزدی را وصول کرد؟ در این مطلب از آوات به این موضوع می‌پردازیم.
برهم زدن نامزدی بدون علت موجه
نامزدی (Engagement) به دورانی گفته می‌شود که پس از توافق پسر و دختر برای ازدواج در آینده آغاز می‌شود. دوران نامزدی از نظر قانونی با عقد نکاح متفاوت است و به عبارت دیگر آثاری از نکاح در آن وجود ندارد. در واقع دوران نامزدی از زمانی شروع می‌شود که پسر به خواستگاری رفته و دختر با ازدواج با او موافقت کرده است. با این حال وعده ازدواج بر اساس ماده 1035 قانون مدنی ایجاد عقله زوجیت نمی‌کند. بنابراین تا زمانی که بین زن و مرد عقد نکاح جاری نشده باشد، می‌توانند از وصلت مذکور امتناع کنند و طرف دیگر نمی‌تواند او را مجبور به انجام این ازدواج کرده و یا به دلیل امتناع از عقد نکاح خسارتی بگیرد، اما در قانون مدنی سابق امکان مطالبه خسارت نامزدی که بصورت عمدی برهم خرده مورد پیش‌بینی قرار گرفته است و حکم آن بیان شده است و امکان مطالبه خسارات ناشی از بر هم خوردن نامزدی به شیوه دیگری امکان پذیر خواهد بود.
در قانون جدید در آخر ماده 1035 قاونو مدنی آمده است که در صورتی که یکی از طرفین از وصلت مذکور امتناع کند، طرف مقابل نمی‌تواند مطالبه خسارت کند. در ماده 1036 قانون مدنی که در سال 1370 منسوخ و حذف شد آمده بود که اگر یکی از طرفین وصلت مذکور را بدون هیچ دلیل موجهی برهم بزند، در حالی که طرف مقابل برای این موضوع مخارجی کرده باشد، طرفی که وصلت را برهم زده است باید از عهده خسارت وارده برآید ولی خسارات مزبور فقط مربوط به مخارج متعارفه خواهد بود. بنابراین با حذف این قانون این چنین استنباط شده است که به صرف امتناع از ازدواج نمی‌توان خسارت گرفت ولی اگر ثابت شود که به دلایل دیگر خساراتی به طرف مقابل در اثر برهم زدن نامزدی وارد شده است، بر طبق قواعد مسئولیت مدنی قابل مطالبه است.
عواقب بهم زدن نامزدی
دوران نامزدی معمولا برای کسب شناخت بیشتر زوجین از یکدیگر و شناخت بیشتر خانواده‌ها قبل از ورود به زندگی مشترک در نظر گرفته شده است. در این دوران افراد ممکن است با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو شوند که می‌تواند در تصمیم آنها برای ازدواج تاثیر گذار باشد. با وجود اینکه بیشتر مشکلات بوجود آمده در دوران نامزدی با افزایش آگاهی و مشاوره قابل حل است، اما گاهی اوقات منجربه برهم زدن نامزدی و ازدواج می‌شود که می‌تواند تصمیم درستی باشد، چرا که در برخی شرایط برهم نزدن نامزدی می‌تواند باعث تشکیل یک ازدواج ناموفق و محکوم به شکست شود.
- بهم زدن نامزدی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:
- پس بردن به تفاوت‌های فرهنگی اجتماعی میان خانواده‌ها
- پی بردن به مشکلات اخلاقی و عدم سازگاری طرف مقابل
- پی بردن به اعتیاد با بزهکار بودن طرف مقابل
- مشکلات مالی
- مشکلات عقیدتی
- پی بردن به بیماری‌های روحی، جسمی و جنسی
بنابراین هر مشکلی می‌تواند باعث شود تا طرفین تصمیم به برهم زدن نامزدی کنند، اما باید این تصمیم به درستی انجام شود تا باعث پشیمانی نشده و در نهایت دچار افسردگی و مشکلات روحی نشوید.
فریب در نامزدی
در صورتی که یکی از نامزدها به طرف مقابل خود درمورد شغل، خانواده، درآمد، سطح تحصیلات و غیره دروغی گفته باشد و فریبکاری با تدلیس در ازدواج نموده باشد و این موضوع بعدا مشخص شود، طرف مقابل او امکان مطالبه خسارت ناشی از برهم خوردن نامزدی را ندارد؛ چرا که خود وی و پنهان کاری او دلیل بر هم خوردن نامزدی بوده و از ابن بابت امکان مطالبه خسارتی را نخواهد داشت.
بهم خوردن نامزدی از طرف دختر یا پسر
در صورتی که در دوران نامزدی دختر یا پسر بدون هیچ دلیل موجهی از وصلت امتناع کنند، امکان مطالبه خسارات ناشی از نامزدی وجود نخواهد داشت. با این حال ، به نظر می رسد که بر طبق قواعد عام مسئولیت مدنی زیان های ناشی از بر هم زدن نامزدی بدون دلیل موجه قابل مطالبه باشد ؛ چرا که بر هم زدن نامزدی بدون دلیل موجه به نوعی سوء استفاده از حق بوده و تقصیر محسوب می شود که موجب ضمان و مسئولیت مدنی خواهد بود . به همین دلیل هر یک از نامزدها می تواند به دادگاه مراجعه نموده و دادخواست مطالبه خسارات ناشی از بر هم خوردن نامزدی را تقدیم نماید.
البته باید توجه داشته باشید که امتناع از ازدواج خود به تنهایی نمی‌تواند مجوز کافی برای مطالبه خسارت و ضرر و زیان برهم خوردن نامزدی باشد و باید دلایل و مدارک کافی ارائه دهد و ثابت کند که برهم خوردن نامزدی بدون علت موجه باعث وارد شدن لطمه به حیثیت و آبروی فرد شده است، تنها در این صورت زیان و خسارت وارد شده را می‌توان جبران کرد. قانون مدنی سه موضوع مهم را در این باره در نظر گرفته است:
- در صورتی که یکی از نامزدها با داشتن دلیل موجه و قانع کننده نامزدی را برهم بزند، طرف مقابل حق طلب کردن خسارت را از او ندارد.
- مطالبه خسارت تنها برای ضرر و زیان‌های متعارف است و هزینه‌هایی که برخلاف عرف بوده و خانواده‌ها آن را به بار آوردند در زمره خسارت نیست.
- ضرر و زیان‌های قابل مطالبه تنها به خسارت مادی محدود نشده و صدمه زدن به عواطف و احساسات بزرگترین ضربه روحی را وارد می‌کند که عدالت به سادگی از آن نمی‌گذرد.
بهم زدن نامزدی گناه است؟
در دوران نامزدی خانواده‌ها و پسر و دختر به شناخت بیشتری از هم می‌رسند و تصمیم می‌گیرند که آیا برای تشکیل زندگی مشترک مناسب یکدیگر هستند یا خیر. از آنجایی که نامزدی صرفا قراری است میان طرفین به منظور ازدواج در آینده و عقد نکاح در آن صورت نگرفته است، از این رو هر کدام از نامزدها می‌توانند هر زمان آن را بهم بزنند. این جدایی نیازمند جاری شدن هیچگونه تشریفات و صیغه طلاق نخواهد داشت و البته گناه هم نیست.
آیا برای طلاق عقدنامه لازم است؟
از مهم‌ترین مدارک برای دادخواست طلاق ارائه شناسنامه، کارت ملی و عقدنامه ازدواج یا رونوشت آن است.