آیا تا به حال به اصطلاح «حدود اختیارات ولی قهری» برخورد کرده‌اید؟ افراد زیر ۱۸ سال معمولاً در هنگام خریدوفروش اموال خود، انجام معاملات، طرح شکایات و هر گونه مسئله مالی و حقوقی دیگری با موضوعی به نام اجازهٔ ولی قهری مواجه هستند. این اجازه در مورد ازدواج دختران باکره نیز صدق می‌کند. به‌طورکلی قانون اجازه ولی قهری به‌منظور محدودکردن اختیارات افراد زیر ۱۸ سال و افرادی توانایی تصمیم‌گیری صحیح را ندارند ایجاد شده است.
در این مقاله به این سؤالات پاسخ می‌دهیم که ولی قهری کیست؟ حدود اختیارات ولی قهری چگونه است؟ و شکایت از ولی قهری به چه صورت انجام می‌شود؟
ولی قهری کیست؟
واضح است که همهٔ افراد به طور مستقل توانایی لازم برای ادارهٔ امور مالی و حقوقی زندگی خود را ندارند. به این افراد اصطلاحاً محجور گفته می‌شود. در قانون مدنی ایران، سه دسته از افراد محجور محسوب می‌شوند:
1. افراد صغیر:
صغیر به فردی گفته می‌شود که به رشد و بلوغ کامل نرسیده است و به دلیل اینکه هنوز توانایی تشخیص صلاحیت خود را ندارند، تصمیم‌گیری برای امور آن‌ها به شخص دیگری واگذار می‌شود. از آن جایی که در مورد سن بلوغ اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و عموماً ۹ سالگی برای دختران و ۱۵ سالگی برای پسران را سن بلوغ در نظر می‌گیرند، محاکم قضایی ۱۸ سالگی را که سن قانونی در کشور است، به‌عنوان سن لازم برای اقدامات حقوقی معرفی کرده‌اند.
2. افراد سفیه:
سفیه یا غیررشید به فردی گفته می‌شود که به رشد و بلوغ کامل رسیده است؛ اما به دلیل آن که تصرف او در اموالش عاقلانه نیست و آن‌ها را در راه درستی صرف نمی‌کند، اختیار اموالش را به او واگذار نمی‌کنند. در واقع فرد غیررشید شعور و عقل کافی برای ادارهٔ امور مالی و حفظ منافع اقتصادی خود را ندارد.
3. افراد مجنون:
هر شخصی که دارای اختلالات روان‌پریشی حاد است به‌نحوی‌که منطق و قضاوت او تحت‌تأثیر قرار گرفته و قوای عقلانی خود را از دست داده باشد، مجنون محسوب شده و ادارهٔ اموال و زندگی او به ولی واگذار می‌شود. در واگذاری اختیارات فرد مجنون به ولی تفاوتی در میزان جنون وجود ندارد و هر فردی با هر سطحی از جنون، محجور محسوب می‌شود.
باتوجه‌به آنچه که گفته شد، افراد محجور به شخص غیر محجوری نیاز دارند که از جانب آن‌ها به ادارهٔ امور مالی و حقوقی آن‌ها بپردازد. به چنین شخصی که قانون، ادارهٔ امور مالی و حقوقی افراد محجور را به آن‌ها واگذار کرده است، ولی قهری گفته می‌شود.
چه کسانی ولی قهری محسوب می‌شوند؟
همهٔ افراد، چه دختر و چه پسر، تا زمان بلوغ و رشد کامل تحت ولایت قهری پدر و سپس جد پدری خود قرار دارند. با رسیدن به بلوغ، چنانچه فرد سفیه یا مجنون نباشد، این ولایت خاتمه میابد و چنانچه ادامه داشته باشد، پابرجا می‌ماند. همچنین اگر فردی پس از رسیدن به بلوغ و خارج‌شدن از ولایت ولی قهری، سفیه یا مجنون شود، برای وی قیم در نظر گرفته خواهد شد. برای اطلاعات بیشتر در این رابطه این نوشته را بخوانید: مراحل تعیین نصب قیم
ولایت بر دختران باکره از نظر اجازه ازدواج نیز همچنان پس از بلوغ ادامه دارد. البته دقت داشته باشید که این اجازه تنها در صورتی است که ولی برای منع ازدواج دختر دلایل غیرموجه عنوان نکند. چنانچه ولی با دلایل غیرموجه مانع ازدواج دختر شود، این اجازه از وی سلب خواهد شد.
وظایف ولی قهری در برابر محجور چیست؟
ولی قهری باید حقوقی را در برابر فرد تحت ولایت خود رعایت کند؛ اول اینکه وظیفه دارد در تمام دخل و تصرفات خود، مصلحت محجور را در نظر داشته باشد و دوم اینکه در استفاده از اموال محجور امانت‌دار باشد. درصورتی‌که ولی قهری این شرایط را رعایت نکند، مطابق قانون با وی برخورد خواهد شد.
قانون عزل ولی قهری
تا قبل از سال ۱۳۷۹ امکان عزل ولی قهری وجود نداشت؛ اما پس از آن مقرر شد که اگر ولی قهری مصلحت محجور را رعایت نکند و یا امانت‌دار نباشد، از ولایت عزل شده و فرد صالح دیگری به‌عنوان قیم جانشین ولی قهری شود. اما به‌طورکلی اصل بر این است که ولی قهری همواره صلاح محجور را در نظر می‌گیرد و عدم لیاقت و عزل وی نیاز به اثبات دارد.
چنانچه ولی قهری به‌عمد تصرفی در اموال فرد محجور انجام دهد که به زیان وی باشد یا آنکه عملی را به‌قصد حفظ منفعت فرد محجور انجام دهد؛ اما در تشخیص مصلحت او دچار مشکل شود و زیانی به فرد محجور برساند، قانون به محجور و یا قیم وی اجازه می‌دهد که آن اقدام را باطل کند.
همچنین اگر ولی قهری به علت غیبت، بیماری یا کهولت سن قادر به اداره امور مالی محجور نباشد، دادگاه به طور موقت یا دائم فردی را به‌عنوان امین از جانب ولی قهری برای انجام این امر در نظر می‌گیرد. همچنین اگر ولی از قبل فردی را به‌عنوان وکیل خود در نظر گرفته باشد، ادارهٔ امور محجور به آن فرد واگذار خواهد شد. دقت داشته باشید که در این حالت نیز معمولاً فرد امین به طور مستقل اجازه تصرف ندارد و عموماً تصمیمات با مشورت هم‌زمان ولی قهری و امین گرفته می‌شود.
حدود اختیارات ولی قهری چگونه است؟
اکنون این سؤال پیش می‌آید که حدود اختیارات ولی چقدر است؟
نمایندگی ولی قهری یک نمایندگی عام است، به معنای آن که ولی قهری هر اقدامی را که به مصلحت فرد محجور تحت ولایت خود بداند و از نظر قانونی منع نشده باشد، از جانب او انجام می‌دهد. ولی قهری در تمامی امور مربوط به اموال و حقوق مالی، نماینده قانونی فرد محجور است؛ بنابراین هرگونه مسئله مالی یا قانونی فرد محجور به ولی قهری مرتبط است.
به‌طورکلی اختیارات ولی قهری شامل این موارد است:
- می‌تواند به خریدوفروش و تصرف در اموال فرد محجور بپردازد.
- می‌تواند از طرف فرد محجور به بستن قرارداد و انجام معاملات بپردازد.
- می‌تواند به طرح شکایت از طرف فرد محجور و پاسخ به شکایت‌های صورت‌گرفته علیه وی بپردازد.
همهٔ این اقدامات پس از رشد و بلوغ فرد صغیر نیز اعتبار حقوقی دارد و امکان باطل کردن آن‌ها وجود ندارد مگر آنکه ثابت کند اقدام ولی قهری به مصلحت او نبوده است. لازم به ذکر است که اگرچه ولی قهری نماینده قانونی فرد محجور محسوب می‌شود، اما درصورتی‌که فرد محجور آسیب و ضرری به فردی برساند، خود در قبال آن مسئول است و وظیفه جبران خسارت نیز بر عهدهٔ خود فرد است.
شکایت از ولی قهری چگونه است؟
فرد محجور به طور مستقل اجازهٔ طرح شکایت را ندارد و شکایت فرد محجور از نظر قانونی پذیرفته نیست. افراد محجور برای این کار نیاز به فردی مثل ولی یا قیم دارند که صلاحیت شکایت‌کردن از طرف آن‌ها را داشته باشد و چنانچه فرد محجور ولی یا قیم نداشته باشد، دادگاه قیم موقت در نظر می‌گیرد و یا اینکه دادستان خود به نمایندگی از قیم جرم را پیگیری می‌کند.
بنابراین باتوجه‌به اینکه ولی قهری خود نماینده قانونی فرد محجور است، طرح شکایت از ولی قهری جزء موارد خاص محسوب می‌شود. چنانچه فرد محجور از ولی قهری خود شکایتی داشته باشد، آن را به دادستان اعلام می‌کند و دادستان نیز با نصب قیم موقت و یا به طور مستقل به پیگیری شکایت می‌پردازد.
درصورتی‌که زمان کافی برای انتخاب قیم مناسب وجود داشته باشد و صرف زمان از طرف دادستان برای تعیین قیم به ضرر فرد محجور نباشد، قیم موقت انتخاب می‌شود و چنانچه زمان کافی برای انجام این کار وجود نداشته باشد، دادستان شخصاً شکایت را پیگیری می‌کند.
کلام آخر
در این مقاله به بررسی حدود اختیارات ولی قهری پرداختیم. گفته شد که ولی قهری در واقع پدر و پس از آن جد پدری است که حق تصرف در امور مالی و نمایندگی حقوقی فرد محجور را بر عهده دارد. اختیارات ولی قهری شامل تصرف در اموال برای خریدوفروش، معامله و قرارداد، طرح شکایت و یا پاسخ به شکایات صورت‌گرفته علیه محجور است.
همواره اصل بر این است که ولی قهری مصلحت محجور را در نظر می‌گیرد و هیچ یک از تصرفات وی در امور مالی و حقوقی محجور به ضرر او نخواهد بود. عزل ولی نیز تنها در صورتی است که عدم خیرخواهی و امانت‌داری او ثابت شود. چنانچه همچنان ابهامی در مورد حدود اختیارات ولی قهری برای شما وجود دارد می‌توانید به وب‌سایت حقوقی آوات مراجعه کرده و سؤالات خود را با کارشناسان حقوقی ما در ارتباط بگذارید.